تحلیل ساختاری «دوگانگی» نقش نمادین «ماهی درهم» در هنر ایرانی-اسلامی

درک مولفه ها و روابط آن ها در تصاویر برای رسیدن به ساختار، یکی از راه های رسیدن به معناست. تکرار نقش مایه ها از دوران های بسیار دور تا دوران متأخر پیش از هر چیز نیاز به توضیح درباره ی نحوه ی شکل گیری و معنایی که القا می کرده است، دارد. روش آیکونوگرافی در تفسیر آثار هنری می کوشد تا پس از توصیف دقیق تصویر با روشی تطبیقی پیوند میان تصویر و متن را نشان دهد و با آشکار ساختن الگوی ساختاری مکرر در فرهنگ های مختلف به تحلیل معنایی این تصاویر بپردازد. یکی از نقش مایه هایی که از دوران های کهن (مثلا بر روی سفال های شهر سوخته، سه هزار سال پ.م.) تا دوران متاخر و در سراسر جهان تکرار می شود، نقش (ماهی) دوماهی است. این نقش بازنمود صورت فلکی حوت است و در نجوم کهن کاملاً شناخته شده است. در فرش ایران نیز نقشی موسوم به «ماهی درهم» دیده می شود، که توصیفات متعددی از سوی پژوهشگران ایرانی برای آن ارائه شده، ولی با صورت فلکی حوت مرتبط دانسته نشده است. در این پژوهش آیکون دوماهی که در پژوهش های مرتبط با حوزه ی مطالعات فرش، سفال و... «ماهی درهم» نامگذاری شده است، به پرسش کشیده می شود. در این راستا، می کوشیم که با به کارگیری روش آیکونوگرافی و شناسایی تقابل های موجود در ارتباط با این آیکون در استعاره های کلامی و تصویریِ فرهنگ های مختلف و نحوه ی ترکیب آن ها برای القای معنا، در تحلیلی ساختاری، نشان دهیم که ریشه ی این دوگانگی از کجاست. همچنین بر آنیم که با استناد به شواهد تصویری، کلامی و ریشه شناختی، ارتباط این آیکون را با ماهیچه ی پا در نمادپردازی بدن انسان توضیح دهیم.